Μαστίχα

Μαστίχα ονομάζεται η αρωματική φυσική ρητίνη που εξάγεται από το μαστιχόδεντρο (Πιστακιά η λεντίσκος ποικ. η Χία) (Pistacia lentiscus var. Chia), το οποίο μεγαλώνει στη Χίο. Η μαστίχα χρησιμοποιείται σε τρόφιμα, φάρμακα και τη βιομηχανία.
Μαστίχα ονομάζεται επίσης συχνά και η τσίχλα ή τσίκλα που συναντάμε στο εμπόριο και που δεν έχει σχέση με την Μαστίχα της Χίου.

Το φυτό

Ο μαστιχοφόρος σχίνος ή μαστιχόδεντρο

Το φυτό της μαστίχας, ο σχίνος, (επιστημονικά Pistacia lentiscus) είναι αειθαλής πυκνόφυλλος θάμνος, ο οποίος ανήκει στην οικογένεια της τερεβίνθου (Terebinthus lentisca Chia). Mπορεί να φτάσει και το ύψος των τριών μέτρων. Έχει απλωμένα κλαδιά και ανοιχτό ή σκούρο σταχτί κορμό, ανάλογα με την ηλικία του. Η επιφάνεια του κορμού του έχει ακανόνιστες πλάκες, σαν ρυτίδες, όπως το πεύκο. Ευδοκιμεί σε ολόκληρη τη Μεσόγειο, από την Ιβηρική χερσόνησο και τη Γαλλία μέχρι την Τουρκία και το Ισραήλ. Στο νησί της Χίου καλλιεργείται μία ιδιαίτερη ποικιλία σχίνου, ο μαστιχοφόρος σχίνος (Pistacia lentiscus var. Chia), από τον οποίο εξάγεται η φυσική ρητίνη ή μαστίχα, το σπουδαιότερο προϊόν του νησιού, το οποίο στηρίζει και την τοπική οικονομία.

Η ρητίνη

Σταγόνα μαστίχας

Η συλλογή της μαστίχας γίνεται με παραδοσιακό τρόπο. Εργάτες ισοπεδώνουν το χώρο γύρω από το δέντρο και σχίζουν τον κορμό του δέντρου σε συγκεκριμένα σημεία. Η μαστίχα αρχίζει να ρέει και σε 15 περίπου μέρες σταθεροποιείται και είναι έτοιμη προς συλλογή. Αυτή γίνεται από το Δεκαπενταύγουστο μέχρι τα μέσα Σεπτεμβρίου. Κατόπιν το προϊόν κοσκινίζεται, πλένεται και καθαρίζεται επιμελώς, κομμάτι-κομμάτι, και κατόπιν προωθείται στο εμπόριο.

Παράδοση

Κατά την παράδοση της Χίου, οι σχίνοι άρχισαν να δακρύζουν όταν μαρτύρησε ο Άγιος Ισίδωρος από τους Ρωμαίους, περί το 250 μ.Χ.. Οι Ρωμαίοι κυνήγησαν τον Άγιο Ισίδωρο επειδή ήταν λάτρεις της χριστιανικής θρησκείας. Ο Άγιος για να ξεφύγει τράπηκε σε φυγή κοντά στα Μεστά. Εκείνη τη στιγμή εμφανίστηκε ένας άσπρος ίππος με τον οποίο έφτασε ως τα Νότια χωριά της Χίου επειδή δεν άντεχε άλλο αφού είχε τραυματιστεί σοβαρά. Τότε έκατσε κάτω από ένα σχίνο. Ο σχίνος τον λυπήθηκε για τα βασανιστήρια του και δάκρυσε. Τα δάκρυα του ευωδίασαν και τότε δημιουργήθηκε το δάκρυ του Αγίου Ισιδώρου που μέχρι σήμερα ονομάζουμε μαστίχα.
Από την περίοδο του 3ου αιώνα χρονολογείται πάντως η καλλιέργεια του φυτού στο νησί. Οι ελάχιστες βροχοπτώσεις, η μεγάλη ηλιοφάνεια και η ασβεστολιθική σύσταση του εδάφους αποτελούν το ιδανικό περιβάλλον ευδοκίμησης του φυτού. Οι κάτοικοι των 24 χωριών την άνοιξη καλλιεργούν τα χωράφια τους κλαδεύοντας τους σχίνους μέχρι τις 20 Μαρτίου. Προς τα τέλη του Μαΐου φτιάχνουν τους σχίνους καθαρίζοντας τους από τα χόρτα και τα φύλλα ενώ τον Ιούνιο αρχίζει η εντατική προετοιμασία των σχίνων. Κατά τον μήνα Ιούλιο οι αγρότες αρχίζουν να ρίχνουν ασπρόχωμα στους σχίνους το οποίο το προμηθεύονται από την Ένωση Μαστιχοπαραγωγών Χίου (ΕΜΧ) σε αντίθεση με παλαιότερα που οι άνθρωποι το έβγαζαν από την γη σκαλίζοντας πέτρες. Μετά τις 15 Ιουλίου αρχίζουν το κέντημα δηλαδή χαράζουν το μαστιχόδεντρο για να δακρύσει. Αυτή η διαδικασία ολοκληρώνεται στα τέλη του Αυγούστου και στα μέσα του Σεπτέμβρη αρχίζει το μάζεμα της μαστίχας. Στις αρχές του Νοέμβρη οι γεωργοί τοποθετούν τα μαστίχια μέσα σε βαρέλι με νερό για να αρχίσει ο καθαρισμός τους. Τέλος λιπαίνουν τα χωράφια και συνεχίζουν με το καθάρισμα της μαστίχας.
Για να επιτευχθεί η παραπάνω διαδικασία απαιτούνται και τα απαραίτητα εργαλεία. Συγκεκριμένα για το καθάρισμα χρησιμοποιείται μουστρί, τσάπες και αξίνες. Για το κέντημα απαιτούνται τα παραδοσιακά εργαλεία κεντητήρι, τραβηχτήρι και σφυράκι. Για το μάζεμα είναι απαραίτητα τα τιμητήρια και τα πανέρια. Τέλος για το καθάρισμα του μαστιχιού πρέπει να υπάρχουν ιδανικά μαχαιράκια, σινί (το οποίο είναι ένα μεγάλο χάλκινο ταψί) και ένα κόσκινο.

Χρήση

Η μαστίχα από την αρχαιότητα είχε πολλές χρήσεις. Στην αρχαία Ελλάδα ήταν γνωστό για τις ιατροφαρμακευτικές του ιδιότητες. Οι Αιγύπτιοι το χρησιμοποιούσαν για την ταρίχευση των νεκρών. Οι Ρωμαίοι και οι Τούρκοι έφτιαχναν οδοντογλυφίδες από ξύλο σκίνου για να καθαρίζουν και να λευκαίνουν τα δόντια τους αλλά και να αρωματίζεται η αναπνοή τους. Στη σημερινή εποχή η πιο ευρεία χρήση της είναι ως τσίχλα ή άρωμα για τη ζαχαροπλαστική, ενώ γνωστό είναι και το λικέρ μαστίχας. Η μαστίχα αρωματίζει τρόφιμα και γλυκίσματα αλλά απαιτείται προσοχή και φειδώ στη χρήση της καθώς αν υπερβάλλουμε στην ποσότητα το παρασκεύασμα θα αποκτήσει πικρή γεύση! Το μαστιχέλαιο χρησιμοποιείται επίσης στην επιπλοποιία και στην κατασκευή μουσικών οργάνων. Επίσης στην ιατρική, φαρμακευτική, ορθοδοντική, αρωματοποιΐα, κλπ. Στην Κύπρο, οι σπόροι (κόκκοι) του σχίνου, που μοιάζουν με αυτούς του πιπεριού, χρησιμοποιούνται ολόκληροι ως καρύκευμα στα χωριάτικα λουκάνικα.

Τόπος Παραγωγής

Το μαστίχι αποτελούσε και αποτελεί ακόμα μία σημαντική πηγή εσόδων για το νησί της Χίου. Γι’ αυτό το λόγο πολλοί προσπάθησαν να το φυτέψουν και στον τόπο τους αλλά οι προσπάθειές τους αποδείχτηκαν μάταιες αφού ο σχίνος δίνει τη μαστίχα μόνο στα Νότια μέρη της Χίου και ιδιαίτερα στα παρακάτω χωριά: Λιθί, Βέσσα, Ελάτα, Μεστά, Ολύμποι, Πυργί, Αρμόλια, Καλαμωτή, Πατρικά, Φλάτσια, Νένητα, Βουνό, Κοινή, Παγίδα, Καταρράκτης, Έξω Διδύμα, Μέσα Διδύμα, Μερμήγκι, Θολοποτάμι, Καλλιμασιά, Νεοχώρι, Θυμιανά, Βαβίλοι, Άγιος Γεώργιος Συκούσης.

 ΠΗΓΗ: ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ


ΕΙΚΟΝΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΜΑΣΤΙΧΑ